นิติกรรมและนิติเหตุ

นิติกรรมและนิติเหตุ
กฎหมายก่อให้เกิดสิทธิและหน้าที่ระหว่างบุคคล สิทธิ คือ อำนาจ หรือประโยชน์ที่กฎหมายรับรองและคุ้มครองบังคับให้ หน้าที่ คือ หนี้ ที่ผู้ที่มีหน้าที่ซึ่งเป็นฝ่ายลูกหนี้จะต้องปฏิบัติการชำระหนี้ตามสิทธิของเจ้าหนี้ ดังนั้น สิทธิและหน้าที่เป็นเรื่องที่คู่กัน

\เมื่อนิติกรรมกล่าวถึงสิทธิ แม้จะไม่กล่าวถึงหน้าที่ก็เท่ากับว่าได้กล่าวถึงหน้าที่ไปในตัวด้วย เพราะเมื่อนิติกรรมก่อให้เกิดสิทธิแก่ฝ่ายหนึ่งก็จะทำให้เกิดหน้าที่แก่คู่กรณีอีกฝ่ายหนึ่งไปในตัว

เนื่องจากนิติกรรมเป็นเหตุการณ์ในทางกฎหมาย (Legal Act) หรือเหตุในกฎหมาย หรือนิติเหตุอย่างหนี่ง เมื่อเกิดขึ้นแล้วก่อให้เกิดผลในกฎหมาย คือ การเคลื่อนไหวแห่งสิทธิ แต่นักนิติศาสตร์ก็มีความเห็นที่แตกต่างกันในประเด็นที่ว่า นิติกรรมเป็นส่วนหนึ่งของนิติเหตุในความหมายอย่างกว้าง หรือแยกเหตุการณ์ในกฎหมาย (Legal Act) ออกเป็นนิติกรรมอย่างหนึ่งและนิติเหตุในความหมายอย่างแคบอย่างหนึ่งต่างหาก

อย่างไรก็ตาม ในที่นี้จะแบ่งแยกเหตุในกฎหมาย หรือเหตุการณ์ในกฎหมาย ออกเป็นนิติกรรมประเภทหนึ่ง และนิติเหตุอีกประเภทหนึ่ง ดังที่ศาสตราจารย์ไชยยศ เหมะรัชตะ กล่าวว่า

“นิติกรรม เป็นเหตุการณ์ในกฎหมายอย่างหนึ่ง อันเกิดขึ้นจากการกระทำโดยชอบด้วยกฎหมายของบุคคล ซึ่งผู้กระทำมีเจตนามุ่งให้การกระทำของตนเกิดผลในกฎหมาย โดยมีการก่อ เปลี่ยนแปลง โอน สงวน หรือระงับซึ่งสิทธิ หรือก่อให้เกิดการเคลื่อนไหวแห่งสิทธิตามที่ผู้กระทำประสงค์

นิติเหตุ คือ เหตุการณ์ที่ทำให้เกิดผลในกฎหมาย ซึ่งเกิดขึ้นเองโดยอำนาจของกฎหมายนอกจากนิติกรรม ซึ่งเหตุกาณ์เหล่านี้ล้วนจัดเป็นนิติเหตุทั้งสิ้นนิติเหตุอาจแยกได้เป็น นิติเหตุที่เกิดจากการกระทำของบุคคลอย่างหนึ่ง เช่น การทำละเมิดตามมาตรา ๔๒๐ หรือการจัดการงานนอกสั่งตามมาตรา ๓๙๕ เป็นต้น และนิติเหตุที่มิได้เกิดจากการกระทำของบุคคลหรือเกิดขึ้นโดยธรรมชาติอย่างหนึ่ง เช่น การที่บุคคลใดบรรลุนิติภาวะโดยมีอายุครบ ๒๐ ปีบริบูรณ์ เป็นต้น”